Dwergganzen steeds vaker onder de radar

Ieder najaar wordt reikhalzend uitgezien naar de aankomst van de eerste Dwergganzen. Ook dit seizoen kwamen ze keurig 'op tijd' en werd de eerste groep op 22 september in het Oudeland van Strijen gevonden, één van de twee vaste pleisterplaatsen. De aantallen blijven tot nu toe wat achter bij de verwachting en het lijkt steeds lastiger te worden het voorkomen landelijk en lokaal goed in beeld te krijgen.

Dwergganzen Putten van Petten
Dwergganzen in de putten van Petten. Foto: Albert de Jong

‘Ver, lastig en in greppels’; zo laat zich het voorkomen van Dwergganzen in het Oudeland van Strijen misschien wel het beste omschrijven. Dit gebied, tevens Natura 2000-gebied voor de soort, vormt in het najaar de eerste locatie waar de overwinterende Dwergganzen verschijnen. De aantallen blijven tot dusverre wat achter bij de verwachting. Werden er in de afgelopen jaren tot rond de 50 vogels geteld, tot nu toe blijft de teller steken op maximaal 34. Later in de winter pendelen de vogels gewoonlijk op en neer naar de polders achter de Hondbossche Zeewering bij Petten. Daar komen de aantallen vanwege het betere zicht vaak wat beter in beeld (maximaal 56 in 2019/20). In het Oudeland van Strijen houden Dwergganzen zich vooral op in het door Staatsbosbeheer beheerde natuurgebied. Ze benutten er vooral de laaggelegen delen en greppels en zijn daardoor vaak moeilijk te zien. De afgelopen seizoenen lijken ze nóg lastiger te vinden, mogelijk als reactie op de frequent patrouillerende Zeearenden (zie verderop).

Figuur 1. Wintermaxima van Dwergganzen in Nederland (2021/22 nog voorlopig). Combinatie van watervogeltellingen en losse meldingen via waarneming.nl.
Figuur 1. Wintermaxima van Dwergganzen in Nederland (2021/22 nog voorlopig). Combinatie van watervogeltellingen en losse meldingen via waarneming.nl.

Winterverspreiding steeds ruimer

Hoewel de Zweedse broedpopulatie op dit moment naar schatting 100-130 dieren omvat en dus net twee goede broedseizoenen achter de rug heeft, zien we daarvan weinig terug in het verloop in de Nederlandse winteraantallen. Ook de tientallen vogels die nog jaarlijks worden bijgeplaatst komen naar verhouding weinig tot uiting in de wintertrend (figuur 1), al komt een deel van deze vogels wel samen met bekende Nederlandse overwinteraars naar ons land. Informatie van gezenderde dieren en waarnemingen van gekleurringde ganzen wijzen erop dat ze Nederland steeds meer links laten liggen. Van lang niet alle vogels is ook het overwinteringsgebied bekend. Ze worden in het zomerhalfjaar in Zweden gezien, maar blijven tussen september en april grotendeels onder de radar. In de afgelopen jaren ontwikkelde een deel van de Dwergganzen een nieuwe wintertraditie aan de rivier de Lippe, ten oosten van Dortmund (sinds 2017/18, 37 vogels, maximaal 24 in één winter). Enkele van deze vogels zijn ook bekenden uit de groep Nederlandse overwinteraars. Dat deze zich meer verspreiden is misschien ook helemaal niet verkeerd in het licht van de heersende vogelgriep (in Strijen werd inmiddels één slachtoffer geborgen). Verder verblijven mogelijk ook elders in Duitsland of bijvoorbeeld Denemarken nog paren en groepen die niet worden ontdekt. Ook in Nederland worden Zweedse Dwergganzen steeds vaker buiten de twee bekende gebieden opgemerkt, zoals in najaar 2021 op de Oelemars bij Losser. Bewegingen van gezenderde dieren laten zien dat groepen Dwergganzen maandenlang buiten de bekende gebieden in Nederland en Duitsland kunnen rondzwerven, maar zelden spontaan worden gevonden. Dat betekent ook dat de aantallen voor de afgelopen jaren een onderschatting zullen zijn van de werkelijke situatie.

Beeld uit het broedgebied van de Dwergganzen in Lapland, met z'n grote waterpartijen, grazige vegetaties, broedeilandjes en...muggen!
Beeld uit het broedgebied van de Dwergganzen in Lapland, met z'n grote waterpartijen, grazige vegetaties, broedeilandjes en...muggen! Foto: Kees Koffijberg

De Dwergganzen van Anjum

Naast de polders van Petten en het Oudeland van Strijen waren de Anjumerkolken lange tijd een belangrijke pleisterplaats voor de Zweedse Dwergganzen. Gerard Ouweneel schreef er een prachtig boek over: de Dwergganzen van Anjum. Na 2012/13 (met nog maximaal 38 vogels) raakte het gebied minder in trek, zonder dat duidelijk werd waarom. Dwergganzen vlogen voortaan in het najaar direct naar Strijen in plaats van eerst een tussenstop bij Anjum te maken. Slechts incidenteel werden er nog Dwergganzen gezien en ook gezenderde vogels kwamen er soms in het najaar heel even aan de grond (overigens zonder gezien te worden). Verrassend waren dan ook de meldingen van Eddie Douwma, de lokale dwerggansspecialist, in het afgelopen najaar. Op 6 en 10 oktober werden vijf vogels gezien op de klassieke plek bij Tibma en op 17 oktober 3 en op 29 oktober nog eens één (in de naburige Bantpolder). De omstandigheden waren nooit optimaal en het gras hoog, zodat ringen niet te zien waren en we niet weten om welke vogels het precies ging. Zien we hier een revival van het gebruik van de Anjumerkolken? Met de verhoudingsgewijs kleine aantallen in Strijen in het achterhoofd en deze waarnemingen bij Anjum blijft het ook buiten de bekende gebieden opletten geblazen.

Een vreemde gewaarwording in vergelijking met het Oudeland van Strijen of de extreme schuwheid in het broedgebied: ruiende Dwergganzen (en Grauwe Ganzen) in het stadspark van Hudiksvall.
Een vreemde gewaarwording in vergelijking met het Oudeland van Strijen of de extreme schuwheid in het broedgebied: ruiende Dwergganzen (en Grauwe Ganzen) in het stadspark van Hudiksvall in Zweden. Foto: Kees Koffijberg

Opkomst en verval

De Dwergganzen die in Nederland overwinteren zijn voornamelijk van Zweedse origine. Het gaat om vogels die vanaf het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw in Lapland werden uitgezet om de toen nog resterende broedpopulatie voor uitsterven te behoeden. Via hun pleegouders, Brandganzen, kwamen deze Dwergganzen naar Nederland om er de winter door te brengen. Gaandeweg nam hun aantal toe (figuur 1) en ontwikkelden ze eigen wintertradities en een specifiek terreingebruik op oud grasland, helemaal onafhankelijk van de Brandganzen. De winteraantallen in Nederland bereikten een hoogtepunt van 120-130 vogels na de eeuwwisseling. Naast Zweedse broedvogels overwintert er ook een handvol dieren van mogelijk Russische origine. Die zijn vaak te vinden in groepen Kolganzen (soms als mengpaar) en niet gebonden aan de twee vaste gebieden. Na 2010 vond een scherpe afname plaats, die verklaard wordt door een crash in de Zweedse broedpopulatie. Dwergganzen hebben in het broedgebied in toenemende mate te kampen met predatie door o.a. Zeearenden, maar ook door landroofdieren zoals de vos en Amerikaanse nerts. De Zweedse ganzen hebben daardoor ook hun ruitraditie in de bergen opgegeven. Dwergganzen die niet zijn gaan broeden of waarvan het nest vroeg verloren ging concentreren zich in de loop van juni in het stadspark van de kustplaats Hudiksvall. Ganzen die wel succesvol broeden blijven van eind mei tot half augustus in het broedgebied, maar hebben daar wel een groter predatierisico. Desondanks wijzen waarnemingen in het broedgebied en op najaarspleisterplaatsen in Zweden er op dat in de zomer van 2022 ten minste 25 jongen groot werden. Het was het tweede broedseizoen op rij met veel jongen (beste sinds 2011). Dat betekent ook dat we in de bekende groep minder gekleurringde vogels gaan zien, want de in het wild geboren jongen worden niet geringd, in tegenstelling tot de ganzen die in het begin van de zomer worden bijgeplaatst.

Met dank aan Eddie Douwma, Christine Kowallik, Niklas Liljebäck, Arie & Leen van der Linden & Gerard Ouweneel

Waarnemingen in Ammarnäs in Noord-Zweden bieden momenteel het beste inzicht in de status van de Zweedse Dwergganspopulatie.
Waarnemingen in Ammarnäs in Noord-Zweden bieden momenteel het beste inzicht in de status van de Zweedse Dwergganspopulatie. Foto: Kees Koffijberg

Verder lezen

In de afgelopen jaren verschenen twee Sovon-rapporten en een artikel waarin de overleving, populatiedynamiek en hybridisatie bij Dwergganzen onder de loep werden genomen:

Sovon-nieuws 2022 4
Visitekaart

Kees Koffijberg

Senior meetnetcoördinator Wadden
Kees Koffijberg
Watervogelteller in actie langs rivier

Tellingen van alle watervogels of alleen ganzen en zwanen in waterrijke gebieden om hun verspreiding en aantallen te volgen.

Tijd
4 out of 5 stars
Kennis
3 out of 5 stars