Langverwacht en ditmaal echt: Grote Zaagbek broedt in Nederland
Voor het eerst is met zekerheid vastgesteld dat Grote Zaagbekken in Nederland broeden. Begin juni werden op het Ketelmeer minimaal drie vrouwtjes met kleine jongen ontdekt. Fotografen Martijn de Jonge en Cor Fikkert legden hun vondst uitgebreid vast. De soort werd al langer als nieuwe broedvogel verwacht.
In de eerste week van juni werden op verschillende plekken op het Ketelmeer vrouwtjes Grote Zaagbek met kleine jongen waargenomen. Het ging om drie families met in totaal twintig jongen. De ontdekkers zagen later nogmaals twee vrouwtjes met elk vijf jongen en sluiten daarom niet uit dat er meer zaagbekken hebben gebroed. Waarschijnlijk maakten de vrouwtjes hun nest ergens tussen de basaltstenen langs de oever van de IJsselmonding.
Cor Fikkert: ‘Het zijn schuwe eenden. Als er gevaar dreigt, gaan de jongen er pijlsnel vandoor. Tijdens het speuren naar voedsel houden ze hun kopjes onder het wateroppervlak, net zoals volwassen vogels dat doen. Een prachtig gezicht.’
Langverwacht
Al is de ontdekking spectaculair te noemen, deze nieuwe broedvogel komt niet helemaal als een verrassing. In het laatste decennium werden geregeld waarnemingen in de zomermaanden gedaan, maar nooit was met zekerheid vast te stellen dat het vogels betrof die in de buurt hadden gebroed. Op het Ketelmeer werden bijvoorbeeld al eerder groepjes met daartussen waarschijnlijk ook jonge, volgroeide vogels gezien, zo schrijft Fikkert op zijn blog. Zodra jonge eenden kunnen vliegen, is het echter onzeker waar ze uit het ei zijn gekomen.
Uitbreiding
Deze nieuwe vestiging, hoe pril ook, past in de decennialange uitbreiding van het broedareaal van de eendensoort in Centraal-Europa. Vanuit de broedgebieden in de Alpen zijn Grote Zaagbekken al jaren bezig met een opmars. Ze broeden inmiddels in delen van Oost-Frankrijk en op steeds meer plekken in het westen van Duitsland, waaronder het stroomgebied van de Rijn. Onderzoek in Polen laat zien dat door het vervroegd smelten van ijs zaagbekken eerder kunnen broeden en een groter broedsucces hebben. Het verbieden van de jacht op de soort en de verbetering van de waterkwaliteit zijn andere waarschijnlijke oorzaken van de uitbreiding in Europa. Voor Grote Zaagbekken, die onder water naar kleine vissen speuren, mag het water niet te troebel zijn.
Overwinteraar
De Grote Zaagbek is een grote eend die langs meren, rivieren en in kustzones in Europa broedt. In Nederland is de soort vooral bekend als overwinteraar. De grootste aantallen worden doorgaans waargenomen in de periode van november tot en met maart, met het IJsselmeergebied en de Grote Rivieren als belangrijkste overwinteringsgebieden. De omvang van de winterpopulatie wordt geschat op 4400 tot 9100 individuen. Deze aantallen vertonen jaarlijkse fluctuaties, die samenhangen met de winterse omstandigheden in het Oostzeegebied. Als gevolg van klimaatopwarming vriest de Oostzee steeds minder ver dicht, waardoor daar in zachte winters een steeds groter deel van de zaagbekken blijft overwinteren. Waar in de winter klimaatopwarming een duidelijke invloed heeft op de verspreiding, spelen bij de uitbreiding van de broedpopulatie ook andere factoren een belangrijke rol zoals de verbeterde waterkwaliteit en het jachtverbod.
