Vogelgriep weer tot in broedseizoen aanwezig
Tussen half april en begin mei was er een toename van het aantal meldingen van zieke en dode Brandganzen als gevolg van besmettingen met vogelgriep. Dit betrof vooral vogels die op verzamelplaatsen achterbleven in het oostelijke Waddengebied, terwijl hun soortgenoten verder trokken. Ook vanuit Flevoland en West-Nederland werden meldingen gedaan. Hoewel er tegenwoordig ongeveer 14.000 tot 20.000 Brandganzen in Nederland broeden, is het merendeel van de 710.000 tot 870.000 overwinterende Brandganzen in de afgelopen weken vertrokken naar hun broedgebieden die zich uitstrekken van het Oostzeegebied tot Nova Zembla.
Na tien relatief rustige maanden, werden wilde vogels in Nederland afgelopen najaar opnieuw getroffen door een uitbraak van het hoogpathogene H5N1-virus. De Brandgans behoorde tot de meest kwetsbare soorten. Alleen al in de Noord-Friese buitendijkse gebieden werden gedurende de winter van 2024/25 ruim 2.100 dode exemplaren geteld door twee waarnemers die hier al jarenlang systematische tellingen van vogelsterfte verrichten. Dode Brandganzen vormden daarmee meer dan de helft (53,5%) van het totaal aantal dode vogels dat zij vonden. Ze concludeerden dat dit aantal waarschijnlijk een vrij goede inschatting vormt van de sterfte van deze soort in dit gebied in afgelopen winterseizoen. De sterfte viel afgelopen winter overigens lager uit dan in de vorige twee uitbraakwinters, met 3.000 tot 4.000 dode exemplaren in 2020/21 en 2.000 tot 3.000 in 2021/22. De sterfte door vogelgriep en eventuele andere oorzaken bedroeg in dit winterseizoen ongeveer 4-10% van de lokaal overwinterende aantallen Brandganzen.
Niet alleen Brandganzen
De verhoogde sterfte als gevolg van vogelgriep was afgelopen maanden in Nederland het meest opvallend onder Brandganzen, maar ook bij diverse andere vogelsoorten werd het H5N1-virus vastgesteld. Het ging vooral om eendachtigen (Knobbelzwaan, Rotgans, Grote Canadese Gans, Kolgans, Grauwe Gans en Nijlgans, Wilde Eend, Krakeend en Eider) en meeuwen (Drieteenmeeuw, Stormmeeuw, Kokmeeuw, Zilvermeeuw, Pontische Meeuw en Grote Mantelmeeuw), maar ook om steltlopers (Drieteenstrandloper, Kanoet, Steenloper, Wulp en Tureluur) en roofvogels en predatoren (Buizerd, Havik, Sperwer, Torenvalk, Kerkuil, Bosuil, Velduil, Ooievaar en Blauwe Reiger).
Virusvarianten
Zowel de BB- als de DI-variant van het H5N1-virus circuleerden, de eerstgenoemde vooral onder meeuwen. Bij één Kokmeeuw werd een hoogpathogeen H5N5-virus aangetoond, dat in Nederland zeldzaam is maar bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk vaker gevonden wordt (onder andere in Noordse Stormvogels). Maandelijkse updates over vogelgriepuitslagen van dode wilde vogels in Nederland zijn te vinden op de website van het DWHC. [https://dwhc.nl/maandelijks-overzicht-van-vogelgrieptesten-2025/]
Blijven opletten
De vogelgriepuitbraak lijkt met het vertrek van overwinterende watervogels weliswaar uit te doven, maar alertheid blijft geboden. Nu het voorjaar in volle gang is, hebben veel in kolonies broedende vogels zoals meeuwen en sterns hun broedplekken weer ingenomen. Juist daar zou het virus weer om zich heen kunnen grijpen. Afgezien van een klein aantal meldingen van dode Kokmeeuwen, lijkt het nog goed te gaan, maar opgelucht ademhalen kunnen we zeker nog niet. Vandaar onze herhaalde oproep om te blijven opletten. Meldingen van dode vogels kunnen worden doorgegeven aan Sovon of het DWHC. Vroegtijdige signalering van sterfte is juist bij kolonievogels van groot belang. Daarmee kan sneller actie ondernomen worden om verspreiding van het virus te verminderen.
Roy Slaterus
Adviseur vogelecologie
