Buiten broedtijd

Vermoedelijk duiken vooral Scandinavische Draaihalzen in de trektijd bij ons op. In het voorjaar passeren ze tussen half april en eind mei, in het najaar van half augustus tot ver in oktober. Relatief veel waarnemingen stammen uit de kuststrook, wat een gevolg is van trekstuwing maar ook een hoge waarnemersdichtheid. Systematisch ringwerk toont aan dat de Draaihals ook regelmatig door het binnenland trekt, in ieder geval in het najaar, maar door onopvallend gedrag weinig wordt opgemerkt. Trekkers kunnen in allerlei terreinen verschijnen, van agrarisch cultuurland tot verruigd moeras, bosranden, heide met opslag of zelfs stadstuinen. Of Nederlandse Draaihalzen nog steeds in de Sahel overwinteren, zoals voorheen aangenomen, is niet zeker. Mogelijk komen onze broedvogels, evenals vogels die in Midden-Europa broeden, zelden verder dan het Iberisch Schiereiland en Noord-Afrika.

Broedtijd

Draaihalzen broeden in Nederland op de Veluwe, in Drenthe en een enkele locatie elders op de zandgronden. Incidenteel wordt op veenbodems gebroed op kapvlakten en heide. Buiten de Veluwe en Drenthe gaat het vaak om kortstondige vestigingen. De soort was in de eerste helft van de twintigste eeuw in het oosten, zuiden en midden van het land geen zeldzame broedvogel. Aanhoudende afname, zoals ook elders in West- en Midden-Europa opgemerkt, bracht de aantallen terug tot rond 200 paren omstreeks 1975 en hooguit enkele tientallen sinds 2000. Daarna trad enig herstel op tot 35-75 paren, en in de laatste jaren (2018) 80-100 paren. De afname in de vorige eeuw is deels veroorzaakt door verruiging van bodemvegetaties als gevolg van verzuring en vermesting door zuurdepositie en later vooral stikstofneerslag. De zandige plekken en heischrale vegetaties waar draaihalzen op (de aan een warm microklimaat gebonden) mieren foerageren zijn daardoor steeds meer overwoekerd door grassen. Plaatselijk heeft de Draaihals baat gehad van kleinschalige beheeringrepen zoals lokaal verdiept maaien (‘chopperen’) en extensieve begrenzing. Gebrek aan natuurlijke nestholten (vooral spechtenholen in berken en soms ook grove den en eik) wordt steeds meer een knelpunt nu het beheer sterk gericht is op het open houden van de heide. Solitaire berken worden weliswaar gespaard maar die hebben een kortere levensduur dan berken langs bosranden of in boomgroepen op de heide. Opslag van grove den en berk biedt dekking en verschaft betere foerageergebieden op warme dagen met veel zonneschijn. Onze broedvogels arriveren veelal rond half april, de laatste jaren mogelijk wat eerder.