Intro

Hieronder worden aanwijzingen gegeven om nesten te vinden en hun lotgevallen te volgen. Ze zijn uitsluitend bedoeld voor onderzoek in het kader van het Nestkaartenproject of verwante projecten. Belangrijk: ga niet zelf op pad (nesten zoeken is verboden), maar meld je aan bij Sovon (nestkaart@sovon.nl). Voor het nestonderzoek is namelijk een speciaal registratiebewijs nodig, waarmee je geen ontheffing in het kader van de Flora- en Faunawet nodig hebt. Voor beschermde soorten in voor het aangewezen Natura 2000-gebieden heb je daarnaast een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet nodig om de nesten te mogen bezoeken. Nesten zoeken zonder registratiebewijs en/of vergunning is illegaal, los van de zelf te regelen toestemming van de terreineigenaar. De onderzoeker wordt geacht zich volledig te houden aan de aanwijzingen in de projecthandleiding (De nestkaart, hoe, wat, waarom). www.sovon.nl/nl/content/nestkaarten

Tijd van het jaar

Half maart tot eind juli. Legpiek van half april tot half mei. Eén broedsel per jaar.

Nesthabitat

In vrij jong tot middeloud bos, met voorkeur voor naaldbos en ongedunde opstanden loofhout, soms in zeer kleine bosjes of houtwallen. Ook in solitaire naaldbomen/groepjes naaldbomen in ouder loofbos. Broeden in stedelijk gebied (tuinen, parken, kerkhoven, taludbeplanting) vermoedelijk ‘overal’ normaal maar onderschat.

Nest

Jaarlijks nieuw nest, doorgaans binnen enkele tientallen meters van voorgaande nesten (zelfs als territoriumhouders overleden zijn). Positie doorgaans halverwege tot een derde onder de top, tegen de hoofdstam aan. Volledige nestbouw door beide partners. Schilfers in nestkom pas na leg van eerste ei (en dus indicatief voor eileg bij lege, mislukte nesten).

Aanwijzingen

Lokalisatie nestplaats door in kaart brengen van clusters van oude nesten (winter) in combinatie met territoriaal gedrag (vooral van vrouwtje) in tweede helft maart en april, zowel hoog in de lucht (nestbouwfase) als laag boven bos (kort voor eileg): stuiterende vlucht (vlakker dan bij Havik), vertraagde vleugelslag met spreiden van witte onderstaartdekveren (‘vlaggen’). Opvallende geluiden op broedplaats zijn kekkeren (zachter en sneller dan van Havik) herhaalde ‘kjieuw’ roep (ook in winter door mannetje). Bezet nest kenbaar aan doorschijnende nestrand (opgehoogd met verse takken), alarm (kekkerend rondvliegen), broedende vogel (soms kop of staartpunt zichtbaar), donsjes in nestrand, van nest afvliegende vogel (woeste, rommelige vlucht). Rond bezet nest liggen concentraties plukresten (waar prooi wordt overgedragen), poepstrepen en ruiveren; nest gewoonlijk dan binnen enkele tientallen meters. Indien nestjongen aanwezig ontstaat uitdijende kring van uitwerpselen (wit urinezuur), groter wordend naarmate jongen ouder zijn (bij takkelingen ook op zijtakken ter hoogte van nest). Bezet nest soms ook te vinden door prooiaanvoer te volgen (in jongenfase 8-10 keer per dag, rechtlijnige vlucht naar nest). Takkelingen verliezen dons dat zich vastzet op takken rond het nest. Uitgevlogen jongen in eerste weken in directe omgeving van nest, aanvankelijk rustig maar al snel luidruchtig (‘piieeeh pieeh’ roep), vooral heftig bij prooiaanvoer. Mannetjes hoog piepend, vrouwtjes klaaglijker.

Attentie

Oppassen met ‘aftrappen’ van mogelijk bezette nestbomen: geschrokken afvliegend vrouwtje kan per ongeluk ei of jong uit de nestkom trekken. Soms blijft dit in de nestrand hangen en merk je er zonder beklimming niets van (dan met zekerheid verloren!). Boom met (vermoedelijk) grote jongen op nest niet beklimmen in verband met kans op afspringen van de jongen. Let bij nest met jongen (poepsporen) op hoeveelheid fijn en regelmatig verdeeld dons op en direct rond nest: hoe meer donsjes, hoe ouder de jongen. Grote plukken dons zijn indicatief voor (partiële) predatie.

Bijzonderheden

Wees bedacht op imitatie: kekkerende Gaaien kunnen dat perfect! Indicatieve sporen bij nest (plukresten, poep) bij langdurige regenval minder opvallend dan bij droog weer. Als in cluster van oude nesten nieuwbouw uitblijft, moet ruime omgeving worden afgezocht (perceel bijv. door dunning ongeschikt geworden?) omdat territoria dan vaak opschuiven naar de dichtstbijzijnde geschikte plek. Afstanden tussen bezette nesten soms minder dan 200 meter. Eenmalig bezette nestplaatsen ook in volgende jaren blijven controleren (nestbos soms onregelmatig bezet). In nieuwgebouwde nesten zonder schorsschilfers in nestkom zijn vrijwel zeker geen eieren gelegd. Nacontrole bij nest met jongen altijd belangrijk; door predatie gaan veel nesten in late jongenfase (na ringdatum) alsnog overstuur.

Meer informatie

Uitgebreide aanwijzingen in Bijlsma R.G. 1997. Handleiding veldonderzoek Roofvogels. KNNV/Vogelbescherming Nederland/Werkgroep Roofvogels Nederland, Utrecht/Zeist/Appelscha.